Slavistica Vilnensis ISSN 2351-6895 eISSN 2424-6115
2023, vol. 68(2), pp. 90–100 DOI: https://doi.org/10.15388/SlavViln.2023.68(2).7

Semantyka „szarości“ w języku młodzieży polskiego pochodzenia w Wilnie

Viktorija Ušinskienė
Uniwersytet Wileński, Lithuania
E-mail: viktorija.usinskiene@flf.vu.lt
ORCID iD: https://orcid.org/0000-0001-9070-8659

Abstrakt. Artykuł ma na celu odsłonięcie obrazu szarości w socjolekcie młodzieży wileńskiej na tle sytuacji ogólnopolskiej. Podstawowym zadaniem jest ujawnienie, jakie znaczenia towarzyszą barwie szarej w kontekstach podanych przez respondetów i w jakim stopniu konotują one świat rzeczywistości pozajęzykowej. Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że odpowiedzi respondentów w znacznym stopniu się zgadzają, częściowo jednak wykraczają poza definicje obecne w literaturze przedmiotu. W ankietach nie wystąpiło charakterystyczne dla słowników ogólnopolskich prototypowe skojarzenie z popiołem. Natomiast w obydwu odmianach języka barwa szara jest kojarzona ze zjawiskami przyrody (wieczór, chmury, deszczowa pogoda) oraz ze zwierzętami (mysz, zając, wilk, słoń i in.). Różnice zauważalne są również w zakresie większego zabarwienia emocjonalnego wyrazu szary w socjolekcie młodzieżowym. Znajduje to wyraz na poziomie rozwoju nie tylko konotacji negatywnych (smutek, depresja, niepowodzenie i pod.), lecz też pozytywnych (spokój, elegancja, wysoka klasa), co podkreśla większą ambiwaletność semantyki szarego w badanym socjolekcie w porównaniu z językiem standardowym.

Słowa kluczowe: semantyka barw, szarość, język młodzieży, polszczyzna wileńska.

The Semantics of “Grayness” in the Language of Polish Youth in Vilnius

Abstract. The article aims to reveal the concept of GRAY in the sociolect of Polish youth in Vilnius. The semantic analysis of the gray name szary is carried out against the background of the standard Polish language. The main task is to show what meanings accompany the name of this color in the respondents’ questionnaires and how they connote the world of non-linguistic reality. The conducted research shows that the respondents’ answers partially do not coincide with the definitions and connotations presented in the subject literature. For example, the prototypical associations with ash typical of Polish dictionaries did not appear in the questionnaires. However, in both varieties of the Polish language, the color gray is associated with natural phenomena (evening, clouds, rainy weather) and animals (mouse, hare, wolf, elephant, etc.). Differences are noticeable when it comes to the emotional component of the semantics of grayness: both negative (sadness, depression, failure, etc.) and positive (calmness, elegance, high class) connotations of the word szary ‘gray’ are characteristic of the youth sociolect, which emphasizes the greater ambivalence of the semantics of this term, compared to the situation in standard Polish.

Keywords: color semantics, grayness, youth sociolect, Polish in Vilnius region.

„Pilkumo“ semantika Vilniaus lenkų kilmės jaunimo kalboje

Santrauka. Straipsnyje siekiama atskleisti pilkos spalvos konceptą Vilniaus lenkų jaunimo sociolekte. Semantinė pilkumo pavadinimo szary analizė atliekama standartinės lenkų kalbos fone. Pagrindinė užduotis – parodyti, kokios šios spalvos pavadinimo reikšmės pateikiamos respondentų anketose ir kaip jos konotuoja nekalbinės tikrovės pasaulį. Atliktas tyrimas rodo, kad respondentų atsakymai iš dalies nesutampa su definicijomis ir konotacijomis, pateiktomis dalykinėje literatūroje. Pavyzdžiui, anketose neatsirado būdingos lenkų kalbos žodynams prototipinės asociacijos su pelenais. Tačiau abiejose lenkų kalbos atmainose pilka spalva siejama su gamtos reiškiniais (pvz., su vakaru, debesimis, lietingu oru) ir gyvūnais (pele, kiškiu, vilku, drambliu ir kt.). Skirtumų pastebima kalbant apie emocinį pilkumo semantikos komponentą: jaunimo sociolektui būdingos tiek neigiamos (liūdesio, depresijos, nesėkmės ir kt.), tiek teigiamos (ramybė, elegancija, aukšta klasė) žodžio szary ‘pilkas’ konotacijos, o tai rodo didesnį analizuojamo termino semantikos ambivalentiškumą, palyginti su standartine lenkų kalba.

Reikšminiai žodžiai: spalvų semantika, pilkumas, jaunimo sociolektas, Vilniaus lenkų kalba.

Received: 11.11.2023. Accepted: 30.11.2023
Copyright © 2023 Viktorija Ušinskienė. Published by Vilnius University Press. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Licence, which permits unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author and source are credited.

1. Wprowadzenie

We współczesnej lingwistyce nie brak jest prac z zakresu kolorystyki [zob. Zaręba 1954; Tokarski 2004; Grzegorczykowa, Waszakowa 2000 i 2003 i in.]. Zwykle jednak przedmiotem zainteresowania stają się barwy takie jak: biała, czarna, czerwona, żółta, zielona czy niebieska i ich odcienie. Barwa szara rzadko stanowi podstawę opisu, a omawiana jest ewentualnie przy okazji analizy bieli i czerni [por.: Tokarski 2004; Wierzbicka 2006; Badyda 2008; Rejakowa 2008]. Chyba jedyny wyjątek stanowi artykuł Ewy Komorowskiej poświęcony konfrontacji polskich i rosyjskich nazw szarości [Komorowska 2010].

Niniejszy artykuł oparty jest na materiale wyłącznie polskim, jednak zawiera też elementy analizy kontrastywnej, ponieważ oprócz odsłonięcia obrazu szarości w socjolekcie (a jednocześnie regiolekcie) młodzieży wileńskiej, ma na celu porównanie zebranych danych z materiałem ogólnopolskim. Podstawowym zadaniem przeprowadzonej analizy semantycznej jest pokazanie, jakie znaczenia towarzyszą barwie szarej w kontekstach podanych przez respondetów i w jakim stopniu konotują one świat rzeczywistości pozajęzykowej.

Materiał badawczy został zebrany w Wilnie w 2021 roku wśród uczniów i studentów polskiego pochodzenia. Badanie oparte na anonimowym ankietowaniu internetowym1 miało charakter pilotażowy: wzięło w nim udział 35 osób w wieku od 16 do 25 lat. Kwestionariusz zawierał prośbę o podanie definicji i synonimów wyrazu szary, jak też pytania dotyczące wszelkich skojarzeń z barwą szarą z zakresu artefaktów, obiektów przyrodniczych oraz życia człowieka.

2. Szary w literaturze przedmiotu

Według lingwistycznej klasyfikacji nazewnictwa kolorystycznego zaproponowanej przez Brenta Berlina i Paula Kaya [Berlin, Kay 1969] przymiotnik szary należy do 11 nazw podstawowych (prymarnych). Jednak w hierarchicznym zapisie liniowym zajmuję pozycję dosyć odległą, ustępując miejsca nazwom: biały, czarny, czerwony, zielony, żółty, niebieski, brązowy, fioletowy, pomarańczowy i różowy, co ilustruje następujący schemat:

 

Rys. 1. Implikacja podstawowych nazw barw według B. Berlina i P. Kaya w zapisie liniowym [Berlin, Kay 1969, 7]

Oznacza to, że zdaniem amerykańskich uczonych nazwy koloru szarego musiały się pojawić w językach naturalnych później niż nazwy tych barw, które znalazły się po lewej stronie schematu. Jednak materiał polski i w ogóle słowiański takiej hipotezy raczej nie potwierdza, ponieważ, jak wskazują dane etymologiczne, przymiotnik szary należy do niewielu nazw kolorystycznych o pochodzeniu prasłowiańskim (a być może nawet praindoeuropejskim) i zaczął funkcjonować w polszczyźnie o wiele wcześniej niż nazwy takich kolorów, jak niebieski, brązowy, pomarańczowy, fioletowy i różowy. Słowniki etymologiczne wywodzą przymiotnik szary z psł. *xěrъ < *хоi̯rо-, rekonstruując dla niego jako pierwotne znaczenie ‘ciemny; mający kolor popiołu, ciemnej siwizny’ (por. d.-łuż. šery, czes. šerý; we wschsłow. i płdsłow. postaci z s-, np. ros. сéрый) [WSJPe].

Współczesne definicje słownikowe przymiotnika szary uwzględniają przede wszystkim mieszany skład odpowiedniej barwy (melanż czerni i bieli2) oraz najbardziej wzorcowe obiekty, będące jej nosicielem — popiół lub chmury: ‘o kolorze: będący mieszaniną białego z czarnym’ [USJP III, 1494]; ‘mający kolor popiołu; o kolorze: będący mieszaniną białego z czarnym’ [SJPDor VIII, 1029–1031], ‘Coś, co jest szare, ma kolor deszczowych chmur lub popiołu. Kolor szary może mieć odcień od prawie białego do prawie czarnego’ [ISJP II, 738–739]. J. Bralczyk wprowadza kwantytatywne (ilościowe, wskazujące na stopień intensywności barwy) dookreślenie koloru szarego jako: ‘kolor nie mający odpowiedniej ilości światła, niedoświetlony’ [S1000, 120]. Nadto niektóre słowniki definiują szary poprzez synonimy ciemnosiwy, ciemnopopielaty, podkreślając prototypowe znaczenie popiołu i siwizny jako obiektów wzorcowych. Najbardziej szczegółową definicję szarego podaje Wielki słownik języka polskiego PAN [WSJPe], który oprócz znaczenia podstawowego uwzględnia rozpowszechnione skojarzenia konotacyjne: 1. ‘kolor’, 2. ‘pochmurny’, 3. ‘ziemisty’, 4. ‘niekolorowy’, 5. ‘przeciętny’, 6. ‘nieciekawy’.

Rozważając o szarości jako o melanżu barw czarnej i białej, Tokarski zauważa, że polskie teksty poetyckie uwydatniają w szarości semantyczną dominację czerni, a nie bieli: „szary — to rozjaśniona czy mniej czarna czerńˮ [Tokarski 2004, 62]. Właśnie dlatego, według Tokarskiego, dominujące konotacje barwy czarnej — ‘zło’ i ‘śmierć’ — są bardzo bliskie podstawowym konotacjom szarości kojarzonej między innymi ze smutkiem życia, przygnębieniem, a nawet depresją (por. szare życie, szary czas, szare dni / miesiące / lata itp.). Zatem w tradycyjnej kulturze polskiej szarość zwykle konotuje emocje negatywne (stan strachu, trwogi, przerażenia itp.), jak też symptomy choroby lub zmęczenia (por. blada twarz z odcieniem szarości; zszarzala twarz; ludzie o szarych twarzach). Smutne konotacje szarości znajdują również odzwierciedlenie w symbolice religii chrześcijańskiej, w której jest ona barwą Wielkiego Postu, żałoby3, pokory [SS, 412].

Szarość jako ‘czerń rozbielona’ najpełniej ze wszystkich kolorów oddaje zacieranie się barwy czy jej niedoświetlenie, niosąc w swej istocie brak wyrazistości i tym samym konotując wizualną, intelektualną, emocjonalną nijakość rzeczy, człowieka czy zjawiska [Tokarski 2004, 58; Komorowska 2010, 123]. Na tym tle pojawiają się frazeologizmy o nacechowaniu raczej pesymistycznym: szary człowiek ‘człowiek przeciętny, nieciekawy, nijaki’, szara myszka ‘kobieta przeciętna, skromna, wstydliwa, niczym się niewyróżniająca’, szara dola ‘monotonne, nudne życie szarego człowieka’.

Odbiór szarości jako melanżu czerni i bieli powoduje, że wpływ na jej rozwój semantyczny wywierają obydwie barwy składowe, między innymi w kontekście cyklicznej zmiany dnia i nocy [Tokarski 2004, 57–59]. Szarość pojawia się w czasie świtu i zachodu, a niekiedy w ciągu dnia, gdy miesza się jasność z ciemnością. Stąd nienasycona jasnością pora dnia określana jest za pomocą wyrażeń: szary świt; szary dzień; szarość dnia; jest szaro i podobne. Konotacja niedoświetlenia przejawia się też w wyrazach pochodnych — w czasowniku szarzeć w znaczeniu ‘o niebie: rozjaśniać się o świcie lub ciemnieć wieczorem’ oraz w rzeczownikach szaruga ‘długotrwała deszczowa pogoda’ i szarówka ‘pora dnia o zmierzchu lub o świcie, kiedy jest szaro’. Trzeba zauważyć, że z punktu widzenia wartościowania szarość wieczoru i szarość świtu wywołują niejednakowe konotacje. Wyrażenie szarość wieczoru może mieć negatywne skojarzenia (jak np. narastanie niepokoju, przeczucie zagrożenia), podczas gdy szarość świtu, symbolizująca przejście z ciemności nocy do światła dnia, konotuje nadzieję na lepsze [Komorowska 2010, 128]. Według wybitnego malarza Wassilego Kandinsky’ego „wystarczy rozjaśnić szarość, aby zagrał ukryty w niej kolor nadzieiˮ [cytuję za: Tokarski 2004, 57].

Wyłącznie pozytywne konotacje przymiotnik szary rozwija w sferze wzornictwa, architektury, mody. Jak zaznacza B. Rejakowa [2008, 145], szarość we współczesnej modzie uzyskała zupełnie inny sta­tus, wartościowana jest bowiem pozytywnie jako „klasa i dyskretna elegancja oraz profesjonalizmˮ: Trzeba przyznać, że szary kolor w wielkim krawiectwie istnieje od zawsze, fascynuje bogactwem odcieni, oznacza elegancję i klasykę. Obecnie szara barwa jest też bardzo popularna w aranżacji wnętrz: uważana za świetną bazę do dodania innych kolorów kojarzy się z nowoczesnością i eleganckim minimalizmem. Psycholodzy zaznaczają, że jasne odcienie szarości odprężają, wyciszają i uspokajają, co zbliża tę barwę do bieli.

Można więc zauważyć, że semantyczne nacechowanie szarego nie jest tak jednoznacznie negatywne, jak mogłoby się wydawać, wychodząc wyłącznie z definicji słownikowych. Tezę tę potwierdzają wyniki przeprowadzanego badania ankietowego.

3. SZAROŚĆ w ujęciu młodzieży wileńskiej

3.1. Skojarzenia wzorcowe

Zapytani o podstawowe skojarzenia z szarością badani nazwali przede wszystkim zjawiska przyrody, zwierzęta oraz niektóre przedmioty z otoczenia człowieka. Ciekawe, że żaden respondent nie wymienił popiołu uważanego w literaturze za jeden z podstawowych prototypów szarości4 (chociaż na liście synonimów więcej niż połowa zaznaczyła przymiotnik popielaty). Niby tradycyjna mysz wbrew oczekiwaniom znalazła się jako wzorzec szarego dopiero na drugim miejscu — 25 wskazań5. Natomiast najczęstszym skojarzeniem, wymienianym przez respondentów, został deszcz, wskazany aż 30 razy. 17 wskazań miała (deszczowa / pochmurna) pogoda, po 14 — pochmurne niebo / chmury oraz wieczór. Niektórym respondentom szarość kojarzy się przede wszystkim z jesienią (4) lub przedwiośniem (2). Wśród pojedynczych odpowiedzi wystąpiły takie wzorce jak mgła, wiatr i burza, co znów konotuje myślenie o deszczowej / pochmurnej pogodzie, uwypuklając zasygnalizowaną w literaturze konotację ‘niedoświetlenia’ barwy szarej czyli aspekt kwantytatywny (intensywność).

Uwzględniające konkretny odcień skojarzenia kwalitatywne przejawiły się przede wszystkim w porównaniach z odcieniem asfaltu (14) bądź z ubarwieniem zwierząt: oprócz wspomnianej już myszy (25), wymienione zostały: zając (10), wilk (8), pies (6), kot (5) i słoń (4). Oprócz tego, w aspekcie kwalitatywnym wystąpiły skojarzenia z siwizną (7), sporadycznie — z piaskiem, skałami lub z czymś brudnym lub zszarzałym (źle wyprana pościel, zszarzała biała koszula).

Tabela 1. Podstawowe skojarzenia koloru szarego

Skojarzenie	Liczba wskazań
deszcz mysz (pochmurna) pogoda pochmurne niebo / chmury wieczór asfalt zając wilk siwizna pies kot słoń	30 25 17 14 14 14 10 8 7 6 5 4

3.2. Negatywne konotacje SZAROŚCI

Dalszy rozwój semantyczny przymiotnika szary opiera się, jak się wydaje, na dwóch ważnych elementach znaczeniowych. Mam tu na myśli niejednokrotnie wspomniane w ankietach, jak też w literaturze przedmiotu, ‘bezbarwność’ tego koloru oraz jego ‘niedoświetlenie’. Stają się one podstawą rozwoju takich znaczeń metaforycznych, jak ‘nieciekawy, przeciętny, nudny’ oraz ‘smutny, melancholiczny’, co przejawiło się w zaproponowanych przez respondentów synonimach wyrazu szary (bezbarwny, nijaki, typowy, zwykły, nieoryginalny, monotonny, jednostajny, przeciętny, stereotypowy, niewymyślny, zwyczajny, banalny, prozaiczny, płytki, prosty, powszedni, standardowy, pospolity, konwencjonalny, nieciekawy, prymitywny, smutny, depresyjny), jak też w trakcie definiowania popularnych frazeologizmów.

Na przykład wyrażenie szara godzina zostało scharakteryzowane przede wszystkim w kontekście przyrodniczym, por.:

− Czas pod wieczór, kiedy jest jeszcze niby jasno, ale już ciemnieje i zwykle zastanawiamy się, czy już mamy włączyć światło.

− Kiedy zaczyna zachodzić słońce.

− Godzina, gdy nie jest jeszcze ciemno, ale nie jest też jasno.

Rzadziej wystąpiły też wyjaśnienia emocjonalnie nacechowane, np.: zła chwila w życiu, długa godzina w pracy, nieodpowiedzialna, nieokreślona, po prostu mogło jej nie być, nieszczęśliwa, niefortunna. Część respondentów wyjaśniła ten frazeologizm w sposób opisowy:

− Kiedy człowiek wie, że coś musi się stać i to tworzy dyskomfort.

− Każdemu zdarzają się szare godziny (niepowodzenia).

Jedna osoba wytłumaczyła go dosyć oryginalnie: Może godzina, gdy najwięcej korków?

Jeszcze bardziej do skojarzeń metaforycznych nawiązuje semantycznie bliski do poprzedniego frazeologizm szary dzień, często definiowany jako dzień zwykły, nudny, ponury, smutny.

Podobne elementy zawiera też spektrum semantyczne wyrażenia szary człowiek, tradycyjnie charakteryzowanego jako człowiek zwykły, przeciętny (10 wskazań), niewyróżniający się (7), cichy (7), nieciekawy (5), co zgadza się z definicją słownikową ‘niczym się nie wybijający, przeciętny: mało znaczący’ [ISJP, 738]. Dalszy rozwój semantyki przejawił się w jeszcze bardziej częstotliwym określeniu smutny człowiek (14) i jego synonimach — mroczny (4), zamknięty (3), ponury (3), bez humoru (2), a nawet będący w stanie melancholii / depresji (5) lub też z ciemnym sumieniem, z ciemną duszą (2). Sporadycznie wystąpiło niespodziewane skojarzenie wiekowe — stary człowiek (2).

Tabela 2. Definicje kolokacji szary człowiek

Skojarzenie	Liczba wskazań
smutny zwykły, przeciętny niewyróżniający się cichy nieciekawy w stanie depresji mroczny zamknięty ponury bez humoru z ciemnym sumieniem stary	14 10 7 7 5 5 4 3 3 2 2 2

W podobny sposób młodzi wilnianie zdefiniowali też kolokację istota szara, rozumiejąc ją jako synonim wyrażenia szary człowiek, mimo że w języku ogólnopolskim istota szara występuje wyłącznie jako termin anatomiczny o znaczeniu ‘substancja tworząca korę mózgową i korę móżdżku oraz wewnętrzną część rdzenia, mająca barwę szaroróźową’ [WSJPe]. W ankietach zaś wystąpiły wyłącznie definicje dotyczące charakterystyki człowieka — nieszczęśliwa istota, niewidzialna, nieciekawa, nieznana, mętna, niezrozumiała, niczym niezainteresowana, niedobra, zestresowana — lub nawet istot pozaziemskich — duch, ufonauta z innej galaktyki.

Szary człowiek prowadzi według respondentów szare życie, które w odróżnieniu od szarego dnia i szarej godziny odbierane jest wyłącznie emocjonalnie, a mianowicie — jako życie nudne (13 wskazań), smutne (13), zwykłe / przeciętne (6), monotonne (5), rutyna (4), bez wydarzeń (1), bez barw (1), a więc nieszczęśliwe (1).

Tabela 3. Definicje kolokacji szare życie

Skojarzenie	Liczba wskazań
nudne smutne zwykłe, przeciętne monotonne rutyna bez wydarzeń / bez barw nieszczęśliwe	13 13 6 5 4 2 1

3.3. Pozytywne konotacje SZAROŚCI

Wyżej zaznaczona ambiwalentność semantyki szarego, która przejawia się w konotacjach zarówno negatywnych, jak i pozytywnych, jeszcze bardziej ujawniła się w pozyskanym w trakcie ankietowania materiale badawczym. Kolor szary kojarzy się młodzieży wileńskiej nie tylko z ciemnością, mrokiem i smutkiem, ale też ze spokojem, neutralnością i elegancją. Cytaty z ankiet:

– To jest spokojny, neutralny kolor, uniwersalny, pasujący do wszystkiego.

– Jest to mój ulubiony kolor, który budzi pozytywne emocje, dobrze gra z całym otoczeniem i życiem. Daje możliwość marzyć i tworzyć.

– Ostatnio jest to popularny kolor we wnętrzach, więc chciałabym i w sumie mam (kolor ścian, meble).

– Najpiękniejszy! Kolor, który ma w sobie odrobinę magii i zachwyca. Jest często niedoceniany, lecz gdy się go polubi, to wtedy jest to miłość wieczna.

Zapytani o to, do jakich sytuacji nadają się szare ubrania, badani uznali, że są one uniwersalne, ponieważ pasują do każdej okazji (10): do pracy (18), na co dzień (8), na spotkanie formalne (5), do kościoła (5), na pogrzeb (4). Mogą również posłużyć jako strój weselny (2). Tylko dwóch respondentów zaznaczyło, że szare ubrania służą temu, żeby zlać się z otoczeniem:

− W tych wypadkach, kiedy chce się być niezauważalnym, zlać się z otoczeniem. Albo kiedy po prostu ten kolor się podoba i nie jest ważna okazja albo jakaś konkretna sytuacja.

− Strój zakonny, ubranie więzienne, tam, gdzie nie można wyróżniać się.

Tabela 4. Sytuacje, do których nadają się szare ubrania

Skojarzenie	Liczba wskazań
do pracy do każdej okazji na co dzień na spotkanie formalne do kościoła na pogrzeb na wesele żeby zlać się z otoczeniem	18 10 8 5 5 4 2 2

Na pytanie „Czy chciał(a)byś mieć szare ściany, meble, inne elementy wnętrz w swoim domu?” większość respondentów odpowiedziała „tak” (18 wskazań).

Młodzi wielbiciele szarego koloru zdają sobie sprawę z tego, że negatywne nacechowanie tej barwy wywodzi się z tradycji i stereotypów kulturowych:

– Bardzo lubię ten kolor. Ale przejęło się w naszej kulturze, że kolor szary wiąże się z takimi emocjami, jak smutek, nuda, monotonia, melancholia, depresja… Czyli że raczej negatywne emocje wywołuje.

Według niektórych respondentów emocjonalny odbiór szarości jest mocno uzależniony od konkretnego odcienia, przecież „szary może być jasny, prawie biały, lub ciemniejszy — srebrny, stalowy, asfaltowy, grafitowy, antracytowy. Może mieć odcienie ciepłe i zimne. Może też nadawać specyficzny odcień innym kolorom (np. brudny róż)ˮ.

4. Podsumowanie

Przeprowadzona analiza pozwala stwierdzić, że odpowiedzi respondentów w znacznym stopniu zgadzają się, częściowo jednak wykraczają poza definicje obecne w literaturze przedmiotu. W ankietach nie wystąpiło charakterystyczne dla słowników ogólnopolskich prototypowe skojarzenie z popiołem. Natomiast w obydwu odmianach języka barwa szara jest kojarzona ze zjawiskami przyrody (wieczór, chmury, deszczowa pogoda) oraz ze zwierzętami (mysz, zając, wilk, słoń i in.). Różnice zauważalne są również w zakresie większego zabarwienia emocjonalnego wyrazu szary w socjolekcie młodzieżowym. Znajduje to wyraz na poziomie rozwoju nie tylko konotacji negatywnych (smutek, depresja, niepowodzenie i pod.), lecz też pozytywnych (spokój, elegancja, wysoka klasa), co podkreśla większą ambiwaletność semantyki szarego w badanym socjolekcie w porównaniu z językiem standardowym. Z ankiet wynika, że ujemne nacechowanie szarości wywodzi się z tradycji i stereotypów kulturowych, jednak młodzież raczej już nie ma wyłącznie negatywnego nastawienia do tego koloru, odbierając go jako spokojny, neutralny, uniwersalny i modny.

Słowniki

ISJP — BAŃKO, M. (red.), 2000. Inny słownik języka polskiego PWN. T. I–II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

SJPDe — DOROSZEWSKI, W. (red.), 1958–1969. Słownik języka polskiego PWN. T. I–XI. Wersja elektroniczna, https://sjp.pwn.pl/doroszewski/ (15.10.2023).

SS — KOPALIŃSKI, W. (red.), 2001. Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm.

S1000 — BRALCZYK, J. (red.), 2005. Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

USJP — DUBISZ, S. (red.), 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego. T. 1–4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

WSJPe — ŻMIGRODZKI, P. Wielki słownik języka polskiego. Wersja elektroniczna, http://www.wsjp.pl/ (15.10.2023).

Literatura

BADYDA, E., 2008. Świat barw — świat znaczeń w języku poezji Zbigniewa Herberta. Gdańsk: Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego.

BERLIN, B., KAY, P., 1969. Basic Color Terms. Their Universality and Evolution. Berkeley: University of California Press.

GRZEGORCZYKOWA, R., WASZAKOWA, K. (red.), 2000. Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne. Część I. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.

GRZEGORCZYKOWA, R., WASZAKOWA, K. (red.), 2003. Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne. Część II. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.

KOMOROWSKA, E., 2010. Rządzić się jak szara gęś, czyli o znaczeniach wyrażeń z komponentem szarości w języku polskim i rosyjskim, Linguistica Bidgostiana, 121–132.

REJAKOWA, B., 2008. Kulturowe aspekty mody. Lublin: Wyd. UMCS.

TARARY, E., 2013. Nazwy kolorów w języku studentów, Białostockie Archiwum Językowe, (13). 393–414.

TOKARSKI, R., 2004 (1995). Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin: Wyd. UMSC.

WIERZBICKA, A., 1999. Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia. In WIERZBICKA, A. Język –— umysł — kultura. Warszawa: PWN, 405–449.

WIERZBICKA, A., 2006. Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne. Lublin: Wyd. UMCS.

ZARĘBA, A., 1954. Nazwy barw w dialektach i historii języka polskiego. Wrocław: Ossolineum — PAN.

Viktorija Ušinskienė, doktor nauk humanistycznych, docent w Centrum Polonistycznym Uniwersytetu Wileńskiego.

Viktorija Ušinskienė, PhD (Humanities), Assoc. prof. of the Polish Studies Center of Vilnius University.

Viktorija Ušinskienė, humanitarinių mokslų daktarė, Vilniaus universiteto Polonistikos centro docentė.